ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

του Αρχιμ. Γρηγορίου Κωνσταντίνου  Δρ. Θεολογίας

Στην παρούσα σύντομη εργασία μας θα προσπαθήσουμε να εκθέσουμε σε αδρές γραμμές τα σχετικά με τη μετενσάρκωση, αν και έχουν γραφτεί πολλά εμείς θα προσφέρουμε στον αναγνώστη στο σύντομο αυτό άρθρο όσο δυνατόν απλά και κατανοητά τις έννοιες που αναφέρονται σε αυτό.

Αρχικά ας δούμε τί πρεσβεύουν οι οπαδοί του κάρμα και της μετενσάρκωσης;

Σύμφωνα λοιπόν με τις ανατολικές θρησκείες (κυρίως ινδουισμό και βουδισμό), τον αποκρυφισμό και γενικότερα, την λεγομένη «Νέα Εποχή», μετά τον σωματικό θάνατο, η ψυχή μπαίνει στο σώμα ενός άλλου ανθρώπου, ζώου ή ακόμη και φυτού. Από αυτή την κίνηση προέρχεται η λέξη μετενσάρκωση ή μετεμψύχωση.

Ο μύθος της μετενσάρκωσης αναφέρεται στην αναγέννηση της ψυχής ή του προσώπου μέσα από μια σειρά φυσικών ή υπερφυσικών σω­μάτων, τα οποία είναι συνήθως σώματα αν­θρώπων ή ζώων, που και  σε μερικές περιπτώ­σεις είναι και θεών, αγγέλων, δαιμόνων, φυ­τών ή αστρικών σωμάτων (ήλιου, σελήνης, αστέρων ή πλανητών). Η ξαναγέννηση αυτή μπορεί να διατυπωθεί και με τους φιλοσοφικούς όρους της μετεμψύχωσης ή της μετενσωμάτωσης.

Η πίστη στη μετενσάρκωση συναντάται με τη μία ή την άλλη μορφή σε κατωτέρους πολιτισμούς χω­ρίς γραφή, σε πολλά μέρη του κόσμου και είναι πολύ έκδηλη στους ιθαγενείς της κε­ντρικής Αυστραλίας και της δυτικής Αφρι­κής,   συνδεόμενη με την ειδωλολατρική λατρεία των προγόνων. Ωστόσο όμως μπορούμε να πούμε πως η μετενσάρκωση βρήκε τις πιο επεξεργασμένες μορφές της στην Ινδία και την αρχαία Ελλάδα. Στην Ινδία ακόμη και σήμερα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις δι­δασκαλίες και τις πρακτικές του ινδουι­σμού, του βουδισμού, του τζαϊνισμού, του σιχισμού (μιας υβριδικής σύνθεσης ανάμεσα στον ινδουισμό και το Ισλάμ, που ιδρύθηκε το 15^ο  αιώνα από τον Guru Nanak) και του σου­φισμού (κλάδος του Ισλάμ).

Στην αρχαία Ελλάδα η ιδέα της μετενσάρ­κωσης ταυτίσθηκε, βασικά, με τις φιλοσοφι­κές διδασκαλίες του Πυθαγόρα, του Εμπε­δοκλή, του Πλάτωνα και του Πλωτίνου και με τη μυστηριακή λατρεία του Ορφέα. Συναντάται επίσης σε μερικές θρησκείες της Εγγύς Ανατολής, όπως, για παράδειγμα, στη λατρεία των φαραώ της αρχαίας Αιγύπτου, ή στο μανιχαϊσμό, μια περσική θρη­σκεία που ιδρύθηκε τον 3^ο  αιώνα μ.Χ. από τον Μάνη. Τέλος, η ιδέα της μετενσάρκωσης εμ­φανίζεται σε διάφορες μοντέρνες δοξασίες, όπως στη θεοσοφία της X. Μπλαβάτσκυ, την ψυχολογία του Καρλ Γιούνγκ ή τη φιλοσο­φία του Άλντους Χάξλεϊ.

Η καινούργια ζωή θα εξαρτηθεί, λένε οι οπαδοί της θεωρίας αυτής, από τις προηγούμενες ζωές που έζησε, που  μπορεί να είναι χιλιάδες. Αυτό σημαίνει και η λέξη κάρμα. Η δοξασία αυτή προϋποθέτει μία θεώρηση του Θεού, του ανθρώπου και του κόσμου τελείως ασυμβίβαστη με τον Χριστιανισμό. Προϋποθέτει δηλαδή ότι ο Θεός δεν είναι πρόσωπο αλλά μια «απρόσωπη υπερσυνειδητότητα». 

Ο άνθρωπος δεν είναι ούτε πρόσωπο ούτε δημιούργημα του Θεού. 

Ο σκοπός του ανθρώπου είναι να σβήσει, όπως μία σταγόνα στον ωκεανό της «παγκόσμιας υπερσυνειδητότητας». 

Ο κόσμος δεν είναι δημιούργημα του Θεού, αλλά ταυτίζεται με τον Θεό, (απόλυτος πανθεϊστικός μονισμός).

Η  αρχαιότητα του μύθου της μετενσάρ­κωσης πιστοποιείται από το γεγονός ότι βρίσκεται στον πυρήνα των θρησκευτικών συστημά­των πολυάριθμων χωρίς γραφή κοινωνικών ομάδων, διασκορπισμένων σε διάφορα μέ­ρη του κόσμου. Έτσι η ιδέα αυτή συναντάται σε φυλές της κεντρικής Αυστραλίας (π.χ. Αrundα, Αranda - οι οποίες τοποθετούνται στην Εποχή του Λίθου), της δυτικής Αφρικής (π.χ. Εwε, Εdο, Ιgbο, Υoruba), της νότιας Αφρικής (π.χ. Βantu, Ζulυ), της Ινδονησίας, της Ωκεανίας, της Νέας Γουινέας και σε μερικές φυλές ιθαγε­νών της βόρειας και της νότιας Αμερικής. Για τους ιθαγενείς της Αυστραλίας, τα πνεύματα των ανθρώπων εισέρχονται δια­δοχικά σε φυτά, ζώα, ακόμη και σε φυσικά φαινόμενα, όπως είναι το νερό, η φωτιά, ο αέρας, ο ήλιος και το φεγγάρι. Κι αυτό υπό την προϋπόθεση ότι η ψυχή είναι κάτι δια­φορετικό από το σώμα στο οποίο φιλοξενείται. Και λόγω αυτής της ιδιότητά της που έχει μπορεί να ζήσει και ύστερα απ’ αυτό   ταξιδεύοντας από σώμα σε σώμα. Εξαιτίας του τοτεμικού χαρακτήρα της θρησκευτικής λατρείας αυ­τών των φυλών, είναι μεγάλης σημασίας το γεγονός της αναγνώρισης των μετενσαρκώσεων του προγόνου κάθε φυλής ή οικογέ­νειας.

Η άποψη αυτή περί μετενσαρκώσεως δεν είναι νόμος, όπως θέλουν να την παρουσιάζουν οι οπαδοί αυτής της θεωρίας, αλλά μία αναπόδεικτη θρησκευτική δοξασία τους.

Αυτή λοιπόν η διάδοση των θεωριών αυτών είχε ως αποτέλεσμα της συμπόρευσης από το πλήθος των σχετικών προσφορών στο χώρο της σύγχρονης παραθρησκείας και των αιρέσεων.

Οι οπαδοί της θεωρίας αποκρύπτουν το γεγονός, ότι είναι πολύ πιθανότερο (σύμφωνα πάντοτε με τις δικές τους απόψεις) να μετενσαρκωθεί κανείς ως ζώο ή δαιμονικό ον, παρά ως άνθρωπος.

Ολόκληρος ο ινδουιστικός θρησκευτικός κώδικας στηρίζεται στην πίστη της επιβίω­σης της ψυχής ύστερα από το θάνατο και δέ­χεται ότι η παρούσα ζωή είναι μια προετοι­μασία για τη ζωή που έρχεται. Σύμφωνα με την ινδουιστική έννοια της μετενσάρκωσης (samsara) τα γεγονότα κάθε ζωής είναι προ­καθορισμένα από τις καλές ή κακές πράξεις των προηγούμενων υπάρξεων. Αυτός είναι ο νόμος του karma, μια συμπαντική νομοτέ­λεια η οποία λειτουργεί με δική της ενυπάρχουσα αναγκαιότητα. Έτσι λοιπόν η αμοιβή ή η τι­μωρία δεν αποδίδονται σε κάποιο θεό ή θε­ούς ούτε σε κάποια υπερφυσική προσωπι­κότητα, αλλά στις πράξεις του κάθε ατόμου σε σχέση με τον ηθικό και κοσμικό νόμο (dharma). Η Βαγκαβάτ -Γκιτά, ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα του ινδουισμού, υπο­στηρίζει ότι ο εαυτός (atman) δεν επηρεάζε­ται ούτε στο παραμικρό από τις περιπέτειες των πεπερασμένων σωμάτων. Μόνο το σώ­μα υπόκειται στην αλλαγή των καταστάσεων της ζωής: δηλαδή στη δημιουργία και καταστροφή, στη νίκη και την ήττα, των μετενσαρκώσεων θεωρούμενη από τον ινδουισμό ως δυστυχία, ή ζωή γεμάτη αθλιότητα. Ενώ, με άλλα λόγια, για τους αρχαίους πολιτισμούς η μετενσάρκωση ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα της λειτουργίας του ενός και μοναδικού κόσμου, στον ινδουισμό όμως εντάχθηκε μέσα σε μια τάση απόρριψης αυτού του κόσμου. Η οδυνηρή ζωή των μετενσαρκώσεων κατά τη διδασκαλία του ινδουισμού, θα συνεχίζεται αμείωτα μέχρι η ανθρώπινη ύπαρξη φτάσει στην πνευματική της απελευθέρωση. Σύμφωνα με τη Μαχαμπαράτα, το αιώνιο atman δεσμεύεται μέσα σε καταστάσεις πνευματικής άγνοιας από τα όρια των πεπερασμένων υπάρξεων, όμως από τη στιγμή που θα φωτισθεί απελευθερώνεται από τις συνέπειες κακών πράξεων του και ταυτίζεται  αδιαχώριστα με το brahman.

Σ’ ένα  βιβλίο της ινδουιστικής θρησκείας με μεγάλο κύρος, όπως είναι αυτό του «νόμου του Μανού» αναφέρεται μία παραβολική ιστορία: Μία χελώνα ζει στα βάθη της θάλασσας και βγάζει το κεφάλι της στην επιφάνεια κάθε εκατό χρόνια. 

Συγχρόνως ένα δακτυλίδι επιπλέει στην επιφάνεια του νερού. «Όσο πιθανόν είναι να περάσει το κεφάλι της χελώνας μέσα από το δακτυλίδι, άλλο τόσο είναι πιθανόν να ενσαρκωθεί ένα ον μετά το θάνατό του σε ανθρώπινο σώμα».(!)

Ο Sakyamuni Buddha, όπως και όλοι οι πνευματικοί του προκάτοχοι, πίστευε ότι  γέννηση και ο θάνατος επαναλαμβάνονται μέσα σε διαδοχικούς κύκλους για τον άνθρωπο που ζει στην άγνοια της πραγματικής φύσης του κόσμου. 

Ωστόσο υπέσκαψε τη δυαλιστική θέση των Βεδών ότι ο κόσμος των εφήμερων οντοτήτων διαπερνάται από έναν αιώνιο και αναλλοίωτο εαυτό (atman). Στη θέση της διδασκαλίας του απόλυτου εαυτού τοποθετήθηκε η διδασκαλία του «μη-εαυτού» (atman) δηλαδή ότι ο άνθρωπος, όπως και καθετί που συνιστά το εμπειρικό σύμπαν, είναι ένας βλαστός μιας συνεχούς πορείας δημιουργίας και καταστροφής. 

Ολόκληρο το σύμπαν  καταστρέφεται και δημιουργείται ανά πάσα στιγμή. Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι: πως μπορεί να είναι συμβατή αυτή η ιδέα του «μη-εαυτού» με τη διδασκαλία της μετενσάρκωσης, αφού δεν υπάρχει πια ένας  απόλυτος εαυτός, που θα επιζήσει ύστερα από το θάνατο ενός σώματος για να αναγεννηθεί σ’ ένα άλλο; Ο Βούδας θα απαντούσε ότι τέτοια ερωτήματα εγείρονται  λόγω της παρερμηνείας της φύσης του Karma. Το karma είναι η ίδια η πορεία της ζωής που συντονίζει την ατέλειωτη ροή των στιγμών της. 

Η γέννηση και ο θάνατος δεν είναι παρά οι αλλαγές που συμβαίνουν μέσα σε αυτή την  πορεία και οι οποίες, σύμφωνα με το νόμο του karma, μπορούν να οδηγήσουν σε μια από τις πέντε κατηγορίες των όντων: τους θεούς, τους ανθρώπους, τα ζώα, τα πεινασμένα πνεύματα και τους κατοίκους της κόλασης. 

Η γέννηση με τη μορφή του ανθρωπίνου όντος συμβαίνει στην κορυφή της κλίμακας της ύπαρξης και αποτελεί το προτελευταίο στάδιο πριν το φωτισμό. Ενώ θεωρητικά όλοι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να  πετύχουν αυτή την απελευθέρωση από τον κύκλο των μετενσαρκώσεων, στην πράξη όμως μόνο όσοι ακολουθούν το βουδιστικό κανόνα (dharma) έχουν την ελπίδα της λυτρώσεως.

Το αν λοιπόν η ιδέα της μετενσάρκωσης εισήχθη στην αρχαία Ελλάδα από την Ανατολή (ειδικότερα από την Ινδία) αποτελεί θέμα συζήτησης καθώς δεν υπάρχουν πειστικές μαρτυρίες να υποστηρίξουν τη μία ή την άλλη άποψη. Όπως και να έχουν τα πράγματα, το βέβαιο είναι ότι η ιδέα αυτή κατέλαβε κεντρική θέση στην ελληνική σκέψη από την εποχή του Πυθαγόρα (582-507 π.Χ.) και έφτασε στη μέγιστη επεξεργασία της στα κείμενα του Πλάτωνα (427-347 π.Χ.) και του Πλωτίνου (205-270). 

Ο Πλάτωνας θα μπορούσαμε να πούμε ότι συγκέρασε τις προυπάρχουσες αντιλήψεις για τη μοίρα της ψυχής. Υπό την επίδραση δε του Εμπεδοκλή, του Πυθαγόρα, των ορφικών και άλλων, έπλασε μια θεωρία που βασίσθηκε, όπως και οι Bέδες, στη δυαλιστική πίστη ότι η ψυχή είναι  αθάνατη και παγιδευμένη μέσα στο σώμα και γενικά την υλική πραγματικότητα, εξαιτίας της προσήλωσής της σε εφήμερα αγαθά.

 Κάθε μετενσάρκωση είναι καθορισμένη από τις εμπειρίες της προηγούμενης ζωής, όπως οι ίδιοι υποστηρίζουν. Η οδυνηρή περιπλάνηση της ψυχής στα διάφορα όντα σταματά μόνο με την πρυτάνευση του λόγου και την απομάκρυνση από τις απολαύσεις του υλικού κόσμου, οπότε και μπορεί ο άνθρωπος να πετύχει μια καθαρή ενατένιση του αγαθού, (Φαίδρος 247d-e).

Η ιδέα της μετενσάρκωσης δεν περιορίζεται στις παραδοσιακές θρησκείες μόνο, αλλά με τη διάδοση των ασιατικών, κυρίως ιν­δικών, θρησκευτικών παραδόσεων στην Ευ­ρώπη και την Αμερική, ιδίως μετά τη δε­καετία του ’60, άρχισε να κυριαρχεί και στη σύγχρονη σκέψη.

Τώρα όσον αφορά την ορθόδοξη διδασκαλία, η πίστη της, όπως προκύπτει από το ευαγγέλιο του Χριστού είναι ότι «ἐν τῷ Ἅδῃ οὐκ ἔστι μετάνοια». Δεν μπορεί, ο άνθρωπος να διορθώσει κάτι από τις πράξεις του, αφότου πεθάνει. Και όπως γνωρίζουμε  μετά τον σωματικό θάνατο, ο άνθρωπος δεν είναι πιά ενιαία ύπαρξη και ως εκ τούτου  δεν μπορεί νὰ κάνει πρόοδο ούτε προς το καλό ούτε προς το κακό. Επίσης ο Απ. Παύλος διακηρύττει ότι «ἀποκεῖται τοῖς ἀνθρώποις ἅπαξ ἀποθανεῖν, μετὰ δὲ ταῦτα κρίσις» (Εβ. 9, 27) δηλαδή ο άνθρωπος δεν πεθαίνει σωματικά πολλές φορές, αλλά μια. Τέλος, κατά την τελική κρίση, μας λέγει ο ίδιος απόστολος, θα φανερωθούμε ενώπιον του Κριτού με το «ἀναστημένο σῶμα μας» για νὰ κριθούμε για τις πράξεις μας. «Τοὺς γὰρ πάντας ἠμᾶς φανερωθῆναι δεῖ ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἳνα κομίσηται ἕκαστος τὰ διὰ τοῦ σώματος πρὸς ἃ ἐπραξεν, εἴτε ἀγαθόν, εἴτε κακὸν» (Β´ Κο.  5, 10).

Οι οπαδοί της θεωρίας αυτής δεν δέχονται ότι ὁ Χριστός αναστήθηκε με το σώμα του, αλλά θεωρούν πως το γεγονός αυτό είναι ένας θρύλος. Και πιστεύουν πως ο Χριστός ήταν ένας αφοσιωμένος ΑΝΘΡΩΠΟΣ, γεμάτος εμπιστοσύνη και αγάπη, δίνοντας έμφαση μόνο στο ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

 Βεβαίως, το ότι αμφισβητούν αυτό το κορυφαίο γεγονός τῆς Αναστάσεως του Χριστού  είναι σύμφωνο με τη διδασκαλία τους, μιας και ἡ Ανάσταση τού Χριστού αποκλείει τη διδασκαλία της μετενσάρκωσης, για τούς λόγους που θα εκθέσουμε:

1^ον. Ασφαλώς αν υπήρχε μετενσάρκωση και ο Χριστός ήρθε ως κήρυκας της πίστεως στη μετενσάρκωση, όπως ισχυρίζονται οι οπαδοί τῆς θεωρίας αυτής, τότε ἡ Ανάστασή Του, με την οποία νίκησε τον θάνατο  δεν εξηγείται. Για πιο λόγο να αναστηθεί ο Χριστός, αφού είχε τη δυνατότητα νὰ μετενσαρκωθεί; ή ακόμη γιατί ανέστησε την κόρη τού Ιαείρου,  τον γιό τῆς χήρας και τον Λάζαρο; Αν λοιπόν το κήρυγμα του Χριστού ήταν σύμφωνο με τη θεωρία της μετενσάρκωσης, δεν θα έπρεπε νὰ τούς αναστήσει, αλλά νὰ υποσχεθεί στους συγγενείς πως θα ξαναγεννηθούν μέσω της μετενσάρκωσης σέ κάποια άλλη ζωή. Ωστόσο η Ανάσταση του Χριστού και οι θαυματουργικές αναστάσεις, καθώς και ἡ επικείμενη ανάσταση τῶν σωμάτων μας κατά την τελική κρίση, είναι τελείως ασύμφωνη και αντίθετη με τη μετενσάρκωση.

2^ον. Η Ανάσταση του Χριστού είναι η υποθήκη και της δικής μας αναστάσεως,  μετά  των σωμάτων μας. Η αφθαρσία τῶν «δοξασμένων σωμάτων μας», όπως τού Αναστημένου Χριστού  και όχι η εξουδετέρωση του σώματος, είναι η πίστη της χριστιανικής Εκκλησίας. Οι άγιοι μάρτυρες   μαρτυρούν   και υπογράφουν με το αίμα τους, την πίστη τους στην Ανάσταση του Χριστού και στην δική τους ανάσταση. Το θαύμα της ανάστασης των 7 παίδων στην Έφεσο, πού κοιμήθηκαν μέσα στο σπήλαιο της Εφέσου και «ξύπνησαν» μετά από 194 χρόνια άφθαρτοι και ανέγγιχτοι από τον χρόνο, έδωσε απάντηση στο ερώτημα των Βυζαντινών επί αυτοκράτορος Θεοδοσίου του μικρού (408-450 μ. Χ), ότι υπάρχει και θα υπάρξει πράγματι «Ανάσταση των σωμάτων». Επίσης η διδασκαλία του ευαγγελίου μας, κατηγορηματικά αποκλείει  την επανάληψη της ζωής του ανθρώπου με νέο σώμα, συνεπώς αποκλείεται δεύτερος θάνατος.

Εξάλλου μία τέτοια διδασκαλία, πού θα επέτρεπε επανάληψη της ζωής, του ίδιου ανθρώπου, πολλές φορές με νέο σώμα κάθε φορά, θα υποβάθμιζε αποφασιστικά την αξία τού ανθρωπίνου σώματος. Καθότι θα θεωρείτο ως αναλώσιμο είδος, πού, όταν παλιώσει και φθαρεί, το αλλάζουμε. Ἡ Αγία Γραφή όμως μας πληροφορεί πως το ανθρώπινο σώμα  είναι «καλὸν λίαν», διότι βγήκε από τα «χέρια του Δημιουργού».

Τελειώνοντας οφείλουμε να πούμε πως  η θεωρεία τῆς Μετενσάρκωσης είναι ασυμβίβαστη με τη Χριστιανική διδασκαλία και πίστη. 

Κι αυτό συμπεραίνεται από το γεγονός πως  ο Χριστιανισμός δεν διδάσκει προΰπαρξη ψυχών σε προηγούμενες ζωές, οπότε είναι σαφές πως η δοξασία της μετενσάρκωσης είναι εντελώς ασυμβίβαστη με τη Χριστιανική πίστη. 

Δυστυχώς όμως και στις ημέρες μας υπάρχουν αρκετοί Χριστιανοί,  που εναρμονίζουν την πίστη τους και τη ζωή τους με αυτές τίς ινδουιστικές θεωρίες. 

Ἡ εναρμόνιση όμως αυτή συνιστά φοβερή πλάνη, ἡ οποία προκαλεί σύγχυση και  αποπροσανατολισμό.

Θα ήταν μεγάλη παράληψη να μην αναφέραμε και τη γνώμη του οσίου πατρός Παϊσίου του Αγιορείτου, ο οποίος λέγει χαρακτηριστικά: «η μετεμψύχωση βολεύει τους ανθρώπους, και ειδικά τους άθεους και τους άπιστους. Είναι η μεγαλύτερη πονηριά του διαβόλου.

 Τους κρατά ο διάβολος στην ζωή της αμαρτίας με τον λογισμό ότι η ψυχή έρχεται και ξανάρχεται σε αυτόν τον κόσμο. 

Έ, και αυτήν την φορά αν δεν πετύχεις, τους λέει ο διάβολος, «θα ξανάρθεις στην ζωή και θα πετύχεις την επόμενη φορά, και αν πάλι δεν πετύχεις, θα ‘ρθεις, θα ξανάρθεις, θα εξελιχθείς…». Οπότε και αυτοί λένε «δεν πειράζει κι αν κάνω και αυτή την αμαρτία» και το ρίχνουν έξω, ζουν απρόσεκτα και δεν μετανοούν. Βλέπεις πώς τους τυφλώνει ο διάβολος και τους γαντζώνει στην κόλαση ! 

Δεν έχω δει μεγαλύτερη πονηριά και τέχνη του διαβόλου, για να μαζεύει τους ανθρώπους στην κόλαση! 

Κι αν σε γαντζώσει μια φορά ο διάβολος θα σε αφήσει να γυρίσεις πίσω; 

Αυτή είναι η χειρότερη θεωρία από όλες τις ινδουιστικές θεωρίες».

C. J. Ducasse, A Critical Examination of the Belief in the Life   after Death, Springfield 1961.

I. Stevenson, Twenty Cases Suggestive of Reincarnation, 2^η έκδ., Charlottesville,1974.